توجه، انواع آن

نقص‌های مرتبط و نقش کاردرمانی در بهبود توجه

توجه یکی از عملکردهای مهم شناختی مغز است که به فرد امکان می‌دهد به طور انتخابی به یک محرک خاص (مثل یک صدا، تصویر یا فکر) تمرکز کند و محرک‌های دیگر را نادیده بگیرد. توجه به عنوان یک فرایند اساسی برای انجام وظایف روزمره، یادگیری، حل مسائل و تعاملات اجتماعی نقش بسیار مهمی دارد. نقص در توجه می‌تواند تأثیرات جدی بر زندگی فرد بگذارد و به مشکلاتی مانند اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) منجر شود.

تعریف توجه:

توجه فرایندی شناختی است که در آن مغز منابع خود را به محرک‌های خاصی معطوف می‌کند و همزمان محرک‌های غیرضروری یا غیرمرتبط را نادیده می‌گیرد. توجه می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند و در انواع مختلفی از فعالیت‌های ذهنی و بدنی دخیل باشد.

انواع توجه:

توجه به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که هر کدام نقش خاصی در عملکرد شناختی و رفتاری فرد ایفا می‌کنند:

1. توجه پایدار (Sustained Attention):

   • تعریف: توانایی حفظ تمرکز بر روی یک فعالیت یا محرک خاص برای مدت زمان طولانی.
   • نقص‌ها: افراد با نقص در توجه پایدار ممکن است به راحتی حواسشان پرت شود، نتوانند کارهای طولانی مدت را به پایان برسانند، و در فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز طولانی مدت دارند، دچار مشکل شوند.
   • نقش کاردرمانی:
     • استفاده از تمرینات توجهی: کاردرمانگران از تمرینات خاصی برای بهبود توجه پایدار استفاده می‌کنند. این تمرینات ممکن است شامل بازی‌هایی با زمان مشخص، تمرینات حافظه کاری، و فعالیت‌هایی که نیاز به توجه مستمر دارند (مانند پازل‌ها) باشند.
     • آموزش تکنیک‌های خودتنظیمی: آموزش به فرد برای استفاده از تکنیک‌هایی مانند استراحت‌های کوتاه مدت بین وظایف، استفاده از تقویم‌ها و لیست‌ها، و تنظیم محیط کار برای کاهش محرک‌های حواس‌پرتی.

2. توجه انتخابی (Selective Attention):

   • تعریف: توانایی تمرکز بر روی یک محرک خاص در حالی که محرک‌های مزاحم دیگر نادیده گرفته می‌شوند.
   • نقص‌ها: نقص در توجه انتخابی ممکن است باعث شود فرد نتواند در محیط‌های پر سروصدا یا شلوغ تمرکز کند، و به راحتی توسط عوامل بیرونی یا درونی حواس‌پرت شود.
   • نقش کاردرمانی:
     • تمرینات تفکیک محرک‌ها: کاردرمانگران از تمریناتی مانند تمرکز بر روی یک صدا در حضور صداهای مزاحم دیگر، یا شناسایی یک شکل خاص در میان اشکال مشابه استفاده می‌کنند.
     • آموزش مهارت‌های مدیریت محرک: آموزش تکنیک‌های مختلف برای مدیریت و کاهش حواس‌پرتی‌های بیرونی و درونی مانند استفاده از هدفون‌های ضد صدا، ایجاد محیط کار مناسب، و تمرینات ذهن‌آگاهی.

3. توجه متناوب (Alternating Attention):

   • تعریف: توانایی تغییر تمرکز از یک فعالیت به فعالیت دیگر و بازگشت به فعالیت اصلی بدون از دست دادن کارایی.
   • نقص‌ها: افراد با نقص در توجه متناوب ممکن است در انجام وظایف چندگانه دچار مشکل شوند و نتوانند به سرعت بین دو یا چند فعالیت مختلف جابه‌جا شوند.
   • نقش کاردرمانی:
     • تمرینات چندوظیفه‌ای (Multi-Tasking): استفاده از تمرینات و بازی‌هایی که نیاز به تغییر سریع تمرکز بین وظایف دارند. این تمرینات به فرد کمک می‌کنند تا مهارت‌های توجه متناوب خود را بهبود بخشد.
     • تکنیک‌های سازمان‌دهی: آموزش تکنیک‌های برنامه‌ریزی و مدیریت زمان به فرد برای بهبود توانایی جابه‌جایی بین وظایف مختلف.

4. توجه تقسیم‌شده (Divided Attention):

   • تعریف: توانایی تمرکز همزمان بر روی دو یا چند فعالیت یا محرک.
   • نقص‌ها: نقص در توجه تقسیم‌شده ممکن است باعث شود فرد نتواند به طور همزمان به دو یا چند وظیفه توجه کند، مانند گوش دادن به مکالمه و یادداشت‌برداری.
   • نقش کاردرمانی:
     • تمرینات هماهنگی چندگانه: کاردرمانگران از تمریناتی مانند انجام همزمان دو فعالیت (مانند صحبت کردن و پیاده‌روی) استفاده می‌کنند.
     • آموزش تکنیک‌های تمرکز: آموزش تکنیک‌های مانند استفاده از نشانه‌های بصری یا استفاده از یادداشت‌های کمکی برای بهبود تمرکز همزمان بر روی چندین وظیفه.

نتیجه عدم درمان نقص توجه:

عدم درمان نقص توجه می‌تواند به مشکلات جدی در زندگی روزمره فرد منجر شود، از جمله:

1. مشکلات تحصیلی و شغلی: افراد با نقص توجه ممکن است در مدرسه یا محل کار به دلیل ناتوانی در تمرکز و انجام وظایف در زمان مقرر دچار مشکلات شوند.
2. کاهش کیفیت زندگی: نقص توجه می‌تواند بر روابط اجتماعی، توانایی در انجام وظایف روزمره، و حتی بر ایمنی فرد تأثیر منفی بگذارد.
3. افزایش اضطراب و افسردگی: نقص توجه می‌تواند به احساس ناکامی، استرس، و در نهایت به مشکلات روان‌شناختی مانند اضطراب و افسردگی منجر شود.
4. مشکلات ارتباطی: افراد با نقص توجه ممکن است در برقراری و حفظ روابط اجتماعی دچار مشکل شوند.

نقش کاردرمانی در بهبود انواع نقص توجه:

کاردرمانی با استفاده از رویکردهای مختلف به بهبود توجه در افراد با نقص‌های متفاوت کمک می‌کند. کاردرمانگران از تمرینات و تکنیک‌های متنوعی برای تقویت توانایی‌های توجهی استفاده می‌کنند و با همکاری نزدیک با فرد و خانواده او، برنامه‌های درمانی فردی و متمرکز بر نیازهای خاص او را تهیه می‌کنند.

جمعبندی:

توجه به عنوان یک فرایند شناختی حیاتی نقش مهمی در زندگی روزمره، یادگیری، و انجام وظایف دارد. نقص در انواع مختلف توجه می‌تواند تأثیرات منفی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. کاردرمانی با استفاده از روش‌های تخصصی و تمرینات مختلف می‌تواند به بهبود توانایی‌های توجهی فرد کمک کند و از بروز مشکلات جدی ناشی از عدم درمان نقص توجه جلوگیری کند. به همین دلیل، تشخیص و مداخله زودهنگام برای افراد با نقص توجه از اهمیت بسیاری برخوردار است.